Świątynia wspomnień
„Domine, exaudi orientationem meam”
„Panie wysłuchaj modlitwę moją”
Psalm 143
W 1726 roku Józef Wandalin Mniszech, kasztelan krakowski, zakupił dobra dęblińskie, tym samym majątek ponownie znalazł się w tej rodzinie magnackiej. Po śmierci wojewody krakowskiego w 1747 roku pałac dębliński odziedziczyli kolejno syn Jan Karol oraz wnuk Michał Jerzy Wandalin Mniszech. Michał Jerzy Mniszech, mąż Urszuli z Zamojskich – siostrzenicy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, należał do najbliższego otoczenia króla i był jego doradcą w sprawach artystycznych. Około 1780 roku nastąpiła przebudowa pałacu w Dęblinie. Zachowały się rysunki różnych przekształceń elewacji oraz projekty ogrodu. Architektami i ogrodnikami byli kolejno Jan Chrystian Schuch oraz Dionizy Mac Clair, znany pod nazwiskiem Mikler. Park krajobrazowy w Dęblinie powstał przed wydaniem publikacji Izabeli Czartoryskiej „Myśli różnych o sposobie zakładania ogrodów” w 1805 r.
Osiemnastowieczny układ przestrzenny zachowuje współczesna topografia parku.
W sieć zgeometryzowanych kwater i alejek wpisano wiele obiektów architektonicznych m.in. domek ogrodnika oraz „Świątynię wspomnień”, której ruiny rozebrano w latach powojennych. Kaplicę wzniesiono na sztucznej wyspie według projektu Jakuba Kubickiego. Bezpośrednim wzorcem dla tego mauzoleum był grobowiec Cecylii Metelli, przy rzymskiej Via Appia. Dominik Merlini, w Warszawie, w podobnym stylu wybudował kuchnię w Królikarni w latach 1780–1782.
Dęblińską kaplicę wzniesiono na planie koła z aneksami mieszczącymi sionki. Z trzech stron widoczne były wejścia ujęte dwukolumnowymi portykami, które wieńczyły półkoliste, doświetlające wnętrze okna. Bryłę zdobił fryz z motywami bukranionu i girlandy, a przykrycie pawilonu stanowiła niska kopuła.
Dla świątyni przeznaczono inskrypcję, którą wybrał sam król Stanisław August Poniatowski. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie przechowywana jest notatka spisana przez samego monarchę. Zawiera ona cytat z biblijnego Psalmu 143 – „Domine, exaudi orientationem meam” oraz polskojęzyczne tłumaczenie.
Autentyczność zapisku potwierdzają dopisane poniżej słowa Urszuli Mniszchowej, siostrzenicy Stanisława Augusta Poniatowskiego,
„Inskrypcja w kaplicy w Demblinie przez króla”.
Współcześnie na miejscu rozebranej kaplicy znajduje się płyta, która przytacza treść powyższej notatki z jej oryginalną pisownią.
W okresie rozbiorów świątynię zamieniono na kaplicę prawosławną. Tutaj w 1856 pochowano uroczyście namiestnika Królestwa Polskiego, właściciela dóbr dęblińskich, księcia warszawskiego, generała marszałka polnego Iwana Paskiewicza oraz jego żonę Elżbietę z domu Grybojedow. W1889 r. syn Fiodor Paskiewicz ekshumował prochy rodziców i przeniósł do grobowca w Homlu na Białorusi.
Po uzyskaniu niepodległości świątynia stała się katolicką kaplicą mszalną pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Mali mieszkańcy przystępowali tutaj do pierwszej komunii.
tekst: Grażyna Szczepańska
